Rys historyczny gry korespondencyjnej w Polsce
Najstarsza informacja o zorganizowanym życiu szachowym w Polsce dotycząca szachów korespondencyjnych pochodzi z Poznania i sięga XIX wieku kiedy to w latach 1839 – 1840 rozegrano korespondencyjny mecz między klubami poznańskim i berlińskim.
Mecz Poznan - Berlin 1839, 03.01.1839 - 24.10.1839
1.e4 e5 2.Bc4 Nf6 3.Nf3 Nxe4 4.Nxe5 d5 5.Bb3 Qg5 6.Nxf7 Qxg2 7.Rf1 Nc6 8.c3 Nc5 9.d4 Nxb3 10.Nxh8 Qe4+ 11.Qe2 Qxe2+ 12.Kxe2 Nxa1 13.Rg1 Bf5 14.Nd2 0-0-0 15.Nf3 Re8+ 16.Be3 Nc2 17.Nf7 Nxe3 18.fxe3 g6 19.h4 Re7 20.N7e5 Nxe5 21.Nxe5 Bg7 22.Nf3 Re4 23.h5 Bh6 Posuniecia pzekazywano przy pomocy prasy od 3 stycznia 1839 r. 0-1
BERLIN – POZNAN Mecz Poznan - Berlin 14.11.1839 - 02.07.1939
1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Bc4 Qh4+ 4.Kf1 d6 5.d4 g5 6.Nf3 Qh5 7.h4 Bg4 8.Nc3 c6 9.Kf2 Bxf3 10.Qxf3 Qxf3+ 11.Kxf3 Bg7 12.hxg5 Bxd4 13.Bxf4 Be5 14.Bxe5 dxe5 15.Rad1 Ne7 16.a4 a5 17.Rh6 Ng6 18.Rdh1 Ke7 19.Rxh7 1-0
W latach 1879 – 1882 rozegrano mecz Warszawa Moskwa, natomiast w 1895 r. nowo powstały Krakowski Klub Szachistów rozegrał partie z szachistami lwowskimi. Partia meczu Warszawa Moskwa o bardzo ciekawym przebiegu nie została zakończona i przerwana w pozycji wygranej dla Warszawy.
Rozwój gry korespondencyjnej nastąpił w latach 1903-1914, do czołowych polskich szachistów korespondencyjnych należeli: H. Bartmański, H. Zioło, a. Żuk-Skarszewski, L. Tuhan-Baranowski, St. Górawski, A. Hartman, A. Wagner. Brali oni udział w turniejach organizowanych przez redakcje czasopism w kraju jak i w turniejach międzynarodowych. Po pierwszej wojnie światowej organizacją gry korespondencyjnej w kraju zajął się miesięcznik "Świat Szachowy" redagowany przez Dawida Przepiórkę. Pierwsze pięcioosobowe grupy zorganizowane przez redakcję tego miesięcznika rozpoczęły się w r. 1930. Rozgrywki te prowadził Wiktor Geier, znany z zagranicznych turniejów korespondencyjnych. W majowym numerze Świata Szachowego z 1930 r. ukazał się artykuł redakcyjny, przytaczający wyjątki listu Edwarda Arłamowskiego, ówczesnego studentra praw, który postulował powołanie Polskiego Związku Szachistów Korespondencyjnych pod patronatem Polskiego Związku Szachowego. Powyższa propozycja, podana przez redakcję pod dyskusję czytelników, nie wywołała jednakże wielkiego echa, a Świat Szachowy po uruchomieniu kilkunastu grup korespondencyjnych zaniechał w grudniu 1932 r. dalszego patronowania grze korespondencyjnej w szachy. W niedługim czasie Świat Szachowy przestał ukazywać się i tym samym sprawa utworzenia związku upadła. Sprawa ta nabrała nowych rumieńców z chwilą ukazania się w styczniu 1933 r. miesięcznika Szachista, redagowanego i wydawanego we Lwowie przez mistrza Henryka Friedmana. W numerze 10/11 Szachisty z 1933 r. wystąpił on we wstępnym artykule z projektami utworzenia Polskiego Związku Szachistów Korespondencyjnych, w wyniku czego powołano Komitet Założycielski Związku. W numerze 1/2 Szachisty z 1934 r. ukazał się komunikat o ukonstytuowaniu się Zarządu PZSzK w składzie: Przewodniczący Henryk Friedman, viceprzewodniczący Aleksander Wagner i Jan Hermanowski, sekretarz - skarbnik Julian Madfes, członkowie: M. Steifer, L.Tuhan-Baranowski, H. Salzman, B. Korenhlit, A. Sternak, L. Gerlicz. W momencie utworzenia PZSzK liczył 26 członków. W numerze 4/5 Szachisty z 1934 r. ogłoszono pierwszy turniej o mistrzostwo Polski, w którym mogli brać udział tylko członkowie Związku, bez względu na ich siłę gry. Do końca grudnia 1934 r. uruchomiono dwie pełne grupy 10-osobowe i jedną niepełną 6-osobową, przy czym trzech pierwszych z pełnych grup i dwóch pierwszych z niepełnej grupy przechodziło do grupy ostatecznej, tzw. grupy zwycięzców. W tym czasie Związek liczył już 48 członków, a komunikaty o wynikach rozgrywek ukazywały się w kąciku szachistów korespondencyjnych Szachisty. W numerze z /8 Szachisty z 1935 r. L. Gerlicz zaproponował zjazd szachistów korespondencyjnych w trakcie trwania Olimpiady Szachowej w Warszawie. Rozmaite trudności, zwłaszcza finansowe spowodowały, że na zjazd przybyło zaledwie czterech szachistów korespondencyjnych. Niestety w grudniu 1935 r. ukazał się ostatni numer Szachisty. Wraz z upadkiem pism sam Związek, niemal automatycznie, został rozwiązany, ponieważ nie znalazło się inne czasopismo, które chciałoby współpracować ze Związkiem. Charakterystyczne jest przy tym, że przez cały okres swego istnienia Polski Związek Szachistów korespondencyjnych działał zupełnie niezależnie od Polskiego Związku Szachowego. Pomimo tych trudności turniej o Mistrzostwo Polski nie został przerwany i został zakończony w połowie 1936 r. Wyniki tego turnieju zostały opublikowane tylko w biuletynie wydawanym przez władze Związku, rozesłanym jedynie do zainteresowanych. Wyniki tego historycznego turnieju były następujące: 1. M. Tomaszewicz 8 p., 2. H. Friedman - 7,5 p., 3. A. Kościelniak - 7 p., Dalsze miejsca zajęli Szpigelmacher, Czerniakow, Spitz, Silberman, Pauter, Popiel, Dąbrowski, Zakrzewski /wycofał się z powodu rozpoczęcia służby wojskowej/. Wkrótce zorganizowano mecz korespondencyjny o pierwszeństwo pomiędzy M. Tomaszewiczem a S. Czerniakowem, który w okresie poprzedzającym rozegranie mistrzostwa Polski był uważany za nieoficjalnego mistrza Polski. Mecz składał się z 6 partii i zakończył się zwycięstwem S. Czerniakowa, który wygrał 3 partie, pozostałe zaś zremisował. Tak więc S. Czerniakow uważany był za mistrza Polski w grze korespondencyjnej do okresu powojennego, kiedy to sam zajął się organizowaniem na nowo szachowej gry korespondencyjnej w Polsce.
/Dane zostały przedrukowane z komunikatu nr kwietnia 1967 r. PZSzach KSzGK, z opracowania Ludwika Gerlicza, uzupełnione o materiały A. Zakrzewskiego/.
